10 a&#1179пaндa aстрoнoмия &#1171ылымы &#1199шін тa&#1187&#1171aжaйып тaриxи жa&#1171дaй бoлды. Event Horizon Telescope жoбaсыны&#1187 &#1171aлымдaры &#1179aрa &#1179&#1201рдымны&#1187 aл&#1171aш рeт шынaйы сурeтін жaриялaды. Oсы&#1171aн дeйін &#1179aрa &#1179&#1201рдым дeп жaриялaнып кeлгeн сурeттeрді&#1187 бaрлы&#1171ы &#1201&#1179сaту &#1171aнa бoл&#1171aн. &#1170aлымдaр б&#1201л жa&#1187aлы&#1179ты, я&#1171ни сурeтті т&#1199сіру &#1199шін бірнeшe жыл кeткeнін м&#1241лімдeді. Aспaн &#1241лeміндe бoлып жат&#1179ан жа&#1187алы&#1179тар жайлы Tengrinews.kz тілшісі шолу жасады. 

We are proud to be part of this revolutionary discovery.

The #RealBlackHole image is the result of the large scale collaboration Event Horizon Telescope, where EU-funded researchers have played a key role. #EUResearch #EHTBlackHole

Read more here → https://t.co/p57pVlU0nr pic.twitter.com/yQstgrItlo

— European Commission ???????? (@EU_Commission) 10 апреля 2019 г.

Б&#1201л &#1179андай &#1179ара &#1179&#1201рдым

&#1170алымдарды&#1187 айтуынша, суретке е&#1187 &#1199лкен &#1179ара &#1179&#1201рдымны&#1187 бірі т&#1199сірілген. Ол М87 деп аталатын галактикада орналас&#1179ан. Б&#1201л галактика к&#1199ннен 6,5 миллиард есе ауыр. Д&#1241л осы &#1179ара &#1179&#1201рдымны&#1187 суретін т&#1199сіру &#1199шін 5 к&#1199н ж&#1201мсал&#1171ан. &#1170алымдар телескоптан ал&#1171ан м&#1241ліметтерді талдау&#1171а екі жыл ж&#1201мса&#1171ан.

Зерттеу жаса&#1171андарды&#1187 с&#1257зінше, &#1179ара &#1179&#1201рдым жайлы а&#1179парат осы&#1171ан дейін тек теория ретінде айтылып келсе, енді б&#1201л сурет оны&#1187 бар екеніне на&#1179ты д&#1241лел. Телескоптардан жинал&#1171ан м&#1241ліметтерді&#1187 к&#1257птігі сонша оларды интернет ар&#1179ылы жіберу м&#1199мкін болма&#1171ан. Ол м&#1241ліметтерді арнайы жады дискілеріне са&#1179тау&#1171а тура келген.   

Осы зерттеуге &#1179атыс&#1179ан астрофизик Шеперд Дойлеманны&#1187 айтуынша, б&#1201л &#1257ткен буын жете алма&#1171ан жетістікке &#1179ол жеткізген тарихи о&#1179и&#1171а.  

Сурет &#1179алай т&#1199сірілді?

Б&#1201л &#1179ара &#1179&#1201рдым Жер шарынан 50 миллион жары&#1179 жылы &#1179ашы&#1179ты&#1179та орналас&#1179ан. &#1178арапайым &#1257лшеумен 500 квинтиллион ша&#1179ырымда (миллион триллион) орналас&#1179ан. Оны суретке т&#1199сіру &#1199шін 2017 жылы &#1241р т&#1199рлі &#1179&#1201рлы&#1179та 8 телескоп орналастырылды. &#1170алымдар &#1179ара &#1179&#1201рдымды т&#1199сіру &#1257те &#1179иын екенін айтты. Себебі оны адам к&#1257зімен де, телескоп ар&#1179ылы да бай&#1179ау м&#1199мкін емес. Сонды&#1179тан ол атына сай &#1179ара &#1179&#1201рдым деп аталады. 

The @ehtelescope team built an Earth-sized telescope by linking radio dishes around the world.

In April 2017, all they all swiveled to look at the supermassive black hole at the center of Messier 87, a galaxy in Virgo constellation. #RealBlackHole #EHTBlackHole pic.twitter.com/0hUPpDbYkH

— National Science Foundation (@NSF) 10 апреля 2019 г.

&#1178ара &#1179&#1201рдымны&#1187 тартылыс к&#1199ші тым жо&#1171ары бол&#1171анды&#1179тан, ол &#1257зіне барлы&#1179 денені ж&#1201тады. Мамандар &#1179ара &#1179&#1201рдымны&#1187 тікелей &#1257зін т&#1199сіру м&#1199мкін еместігін айтады. Себебі &#1179олда бар телескоптар оны&#1187 тартылыс к&#1199шін е&#1187сере алмайды. Б&#1201л сурет &#1179ара &#1179&#1201рдымны&#1187 тікелей &#1257зі емес, я&#1171ни оны&#1187 «о&#1179и&#1171а к&#1257кжиегі» деп аталатын сыртында орналас&#1179ан &#1241р т&#1199рлі с&#1241улелері. Мінекей, осы с&#1241улелерді б&#1201л уа&#1179ыт&#1179а дейін ешкім де суретке т&#1199сіре алма&#1171ан. М&#1201ны&#1187 &#1257зі аспан &#1241лемін зерттеушілерге &#1199лкен жа&#1187алы&#1179.

© pixabay.com

&#1178ара &#1179&#1201рдымны&#1187 салма&#1171ы ауыр бол&#1171анды&#1179тан, оны&#1187 жан-жа&#1171ында&#1171ы уа&#1179ыт пен ке&#1187істік біркелкі болмай, б&#1201рмаланады. Сонымен &#1179атар, &#1179ара &#1179&#1201рдымды &#1171арыш б&#1201лттары мен газ &#1179оршап т&#1201рады. Осыны&#1187 б&#1241рін ескере отырып еуропалы&#1179 &#1171алымдар талдау&#1171а екі жыл уа&#1179ытын ж&#1201мса&#1171ан. 

&#1170арыш маманы Хейно Фальке суреттегі са&#1179иналы «лаула&#1171ан от» &#1179ара &#1179&#1201рдымны&#1187 ішіне ену алдында т&#1201р&#1171ан &#1179айна&#1171ан газ екенін айтады. Оны&#1187 с&#1257зінше, са&#1179инаны&#1187 температурасы тым жо&#1171ары бол&#1171анды&#1179тан, оны&#1187 с&#1241улесі миллиардта&#1171ан ж&#1201лдызды тасасында &#1179алдырады. Ал суретті&#1187 ортасында&#1171ы &#1179ара ше&#1187бер, я&#1171ни &#1179&#1201рдымны&#1187 &#1257зі. Ол жа&#1179тан еш&#1179андай жары&#1179 та, с&#1241уле де сырт&#1179а шы&#1171а алмайды. Онда бізге таныс физикалы&#1179 за&#1187 іске аспайды.     

&#1170алымдарды&#1187 пікірі

&#1178ара &#1179&#1201рдымны&#1187 суретте т&#1199сірілуі &#1171ылым &#1241леміне жа&#1187алы&#1179 бол&#1171аны сонша, осы&#1171ан байланысты бірнеше мемлекетті&#1187 &#1179алаларында бір уа&#1179ытта баспас&#1257з м&#1241слихаты &#1257тті. 

Осы жоба басшыларыны&#1187 бірі Лучано Реццола б&#1201л жа&#1187алы&#1179&#1179а байланысты &#1257з ойын былай деп білдірді:

«Біз та&#1179тада жазылып &#1179ана к&#1257рсетілетін математикалы&#1179 концептті шынайы зат ретінде к&#1257рсеттік. Енді біз суретте к&#1257рсетілген нысанды тексере аламыз, сондай-а&#1179 оны &#1257лшеп ба&#1179ылау&#1171а м&#1199мкіндік туды».

Астрофизик Сергей Попов BBC телеарнасына берген с&#1201хбатында б&#1201л технологияны&#1187 дамы&#1171анын ж&#1241не &#1171аламшарда&#1171ы тартылыс к&#1199шін одан &#1241рі зерттеулер жасау&#1171а ал&#1171аш&#1179ы &#1179адам екенін айтты.

«Б&#1201л бірінші рет шы&#1179&#1179ан жарияланым. Б&#1201&#1171ан адамзат &#1257те баяу ж&#1241не бірнеше жыл е&#1187бектеніп жетті. Негізі к&#1257ріп отыр&#1171анымыз жай &#1171ана сурет емес, тіпті сурет деп айту&#1171а келмейді. Б&#1201л радиоастрономия ар&#1179ылы бейнеленген бейнені&#1187 бір т&#1199рі. &#1170алымдар 8 телескоптан келген м&#1241ліметті бірнеше ай бойы м&#1201&#1179ият талдау жасауы керек болды. Б&#1201л зерттеу адамзат&#1179а гравитация к&#1199шін аны&#1179тау&#1171а бір &#1179адам жа&#1179ындатты. Біз тек бір галактикада&#1171ы бір &#1179ара &#1179&#1201рдым жайлы білдік. Осы зерттеуді&#1187 н&#1241тижесі бас&#1179а галактикаларда&#1171ы &#1179ара &#1179&#1201рдымдарды зерттеуге жол ашады», — деді маман.